کاهش استرس و اضطراب کودکان با 7 تکنیک طلایی + نقش مهم اسباب بازی ها

دو هفته ای بود که مادر نیما حسابی نگرانش شده بود. او که علاقه زیادی به مربی مهد و دوستانش داشت، دیگر به سختی به مهد می‌ رفت، شب‌ها کابوس می دید، کمتر صحبت می کرد و معمولا در گوشه اتاقش می نشست و ناخنش را می جوید. این نشانه‌ها باعث شد مادر نیما با یک روانشناس کودک تماس بگیرد و دنبال راهکار موثری برای کاهش استرس و اضطراب نیما باشد.

این داستان فقط مربوط به یک خانواده نیست؛ کودکان زیادی درگیر نشانه‌های استرس و اضطراب‌ هستند. طبق گزارش‌های اخیر پژوهشکده سلامت روان کودک دانشگاه علوم پزشکی تهران، بیش از ۳۰٪ از کودکان پیش‌دبستانی در ایران درجاتی از اضطراب را تجربه می‌کنند که نیاز به مداخله دارد. این اختلالات ممکن است ناشی از فشار تحصیلی، تغییرات محیطی، مشاجرات خانوادگی، بلایای طبیعی و حوادث ناگواری مانند جنگ باشد. اما خبر خوب این است که در کنار تکنیک‌های روانشناسی و آموزش آرامش به کودک، استفاده هدفمند از بازی و اسباب‌بازی‌ها می‌تواند نقش مهمی در کاهش استرس و اضطراب کودکان داشته باشد.

چرا باید به فکر کاهش استرس و اضطاب کودکان باشیم؟

استرس و اضطراب کودکان در بلند مدت باعث اختلال در رشد هیجانی و شناختی آنها شده و به بروز نشانه‌هایی مانند افت تحصیلی، کاهش تمرکز و بدخلقی و حتی بیماری‌های روان تنی و عصبی منجر شود. به همین دلیل نباید نسبت به نشانه‌های اولیه استرس و اضطراب کودکان بی تفاوت باشیم.

ایجاد محیط امن در خانواده، برخورداری از حمایت اجتماعی، آموزش آرامش به کودکان، بازی درمانی و استفاده هدفمند از اسباب بازی ها و نهایتا کمک گرفتن از یک روانشناس حرفه ای تاثیر قابل توجهی در آرام کردن کودکان خواهد داشت. در حالی که نادیده گرفتن استرس می‌تواند یک عمر کودک را آزار دهد و پیامد‌های زیانبارش او را از داشتن یک زندگی سالم و طبیعی محروم کند. به همین دلیل در ادامه به نقش پررنگ بازی و اسباب بازی در آرام کردن کودک اشاره خواهیم کرد.

کاهش استرس و اضطراب کودکان با کمک اسباب بازی ها

در میان روش‌های مختلفی که برای آرام کردن کودکان پیشنهاد شده است، بازی و اسباب‌بازی نقش کلیدی دارد. بازی، زبان طبیعی کودک برای بیان کردن احساسات و تجربه هایش به شمار می‌رود. به طوریکه روانشناسان معتقدند که بازی درمانی یکی از مؤثرترین روش‌های کاهش استرس و بازسازی احساس کنترل در کودکان است. اسباب‌بازی‌هایی مانند عروسک‌ها، بلوک‌ها، شن جادویی و ابزارهای هنری، ابزارهایی برای تخلیه هیجانی و تقویت حس ایمنی هستند. همچنین، بازی‌های فکری هم به تقویت مهارت‌های اجتماعی، توجه و حل مسئله کمک می‌کنند. اشاره  به چند تحقیق معتبر می‌تواند شما را نسبت به نتایج قدرتمند و مثبت استفاده از اسباببازی ها در رفع این مشکل، دلگرم تر کند. 

• تحقیقات نشان داده‌ که کودکان مضطرب پس از چند هفته شرکت در جلسات بازی درمانی، علائم استرس کمتری نشان می‌دهند. در واقع، بازی نه ‌فقط سرگرمی، بلکه ابزاری قدرتمند برای کاهش استرس و اضطراب کودک در نظر گرفته می‌شود.
• مطالعه‌ای که در سال 2021 در مجله روان‌شناسی کودک و نوجوان منتشر شد، نشان داد کودکانی که به اسباب‌بازی دسترسی داشتند در مقایسه با گروه کنترل که هیچ اسباب بازی ای نداشتند، ، 43 درصد اضطراب کمتری را تجربه می‌کردند. 

• در مقاله‌ای که در ژورنال نوروساینس رشد (Developmental Neuroscience, 2023)  منتشر شده آمده است: “بازی با اسباب‌بازی علاوه بر اینکه سطح استرس را کاهش می‌دهد، مسیرهای آسیب‌دیده عصبی ناشی از استرس را هم ترمیم می کند. “

7 روش برای کاهش استرس کودکان با کمک اسباب بازی‌ها

مغز کودک تا سن 7 سالگی در مرحله رشد انفجاری قرار دارد. در این زمان، بازی باعث شکل گرفتن ساختار مغز و ایجاد شبکه‌های عصبی جدید می‌شود. در شرایط استرس شدید، مسیرهای نورونی مغز که مسئول آرام‌سازی، حافظه و مدیریت هیجان‌اند، دچار آسیب می‌شوند. اسباب‌بازی، به ‌ویژه بازی‌های هدفمند، با فعال کردن قشر پیش‌پیشانی مغز (PFC) و تنظیم احساسات، به آرام شدن کودک کمک می‌کند. اما چه اسباب بازی هایی برای این منظور مناسب تر هستند؟

1. اسباب‌بازی‌های تعاملی (بازی‌های فکری و گروهی )

زمانی که کودکان به خاطر عوامل محیطی مانند مشاجرات خانوادگی، بلایای طبیعی و . . . دچار استرس و اضطراب می شوند، بازی‌های گروهی ساده می‌توانند همدلی، اعتماد، و حس “من تنها نیستم” را در کودک ایجاد کنند. این نوع بازی‌ها به شدت با ترشح اکسی‌توسین (هورمون پیوند اجتماعی) همراه است. انواع بازی های فکری  از نوع ساده آن گرفته تا انواع بازی های کارتی استراتژیک می‌توانند متناسب با سن و توانایی کودک در این شرایط کمک کننده باشند.

2. اسباب‌بازی‌های حسی (حباب‌ساز، توپ‌های ژله‌ای، خمیر بازی و…)

این گروه از اسباب بازی ها با تحریک حواس پنج‌گانه به کودک کمک می‌کنند تا از حالت “هشیاری بیش از حد” (Hyperarousal) خارج شده و به وضعیت آرامش فیزیولوژیک بازگردد. از دیدگاه عصب‌ شناسی، این بازی‌ ها فعالیت محور آمیگدال (بادامه مغز) و احساس ترس را کاهش می‌دهند؛ مطالعه‌ی دانشگاه UCLA (2022) روی کودکان مهاجر نشان داد، کودکانی که روزانه فقط 15 دقیقه با خمیر بازی یا ماسه‌های حسی بازی می‌کردند، ضربان قلب پایین‌تری در شرایط استرس‌زا تجربه می‌‌کردند.

3. استفاده از فیجت‌ ها با هدف تمرکز و کنترل اضطراب

فیجت‌ها ابزارهای کوچکی هستند که با حرکات دست کنترل می‌شوند و برای مدیریت بی‌قراری  طراحی شده‌اند. اسپینرها با چرخش یکنواخت خود حس آرامش و تمرکز ایجاد می‌کنند. 
این ابزارها مخصوصاً برای کسانی مفید است که در محیط‌های شلوغ کار می کنند یا هنگام انجام یک کار دچار اضطراب و حواس‌پرتی می‌شوند. فعالیت مداوم با این اسباب بازی ها به مغز کمک می‌کند تا بخشی از انرژی بی‌قرار خود را تخلیه کرده و تمرکز بیشتری پیدا کند. استفاده طولانی‌ مدت از این وسایل حتی می‌تواند در کاهش رفتارهای وسواسی یا اضطراب اجتماعی نیز مؤثر باشد.

4. ساخت پازل و لگو برای آرام سازی ذهنی

پازل‌ها و لگوها فعالیت‌هایی هستند که نیازمند تمرکز، برنامه‌ریزی و حل مسئله هستند. این بازی ها نه‌ تنها ذهن را از افکار منفی دور می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند فرد در یک حالت “جریان روانی” (Flow) قرار بگیرد؛ حالتی که در آن فرد کاملاً درگیر فعالیت بوده و زمان را فراموش می‌کند.
ساختن یک پازل تصویری یا مدل لگو علاوه بر ایجاد حس موفقیت، به‌طور ناخودآگاه اضطراب را کاهش می‌دهد. این تکنیک به‌ خصوص برای کودکانی مفید می‌باشد که درگیر اضطراب مزمن هستند و نیاز به فعالیت‌هایی دارند که ذهن آن‌ها را مشغول و هماهنگ با زمان حال نگه دارد. بعلاوه وقتی کودک قطعات لگو را کنار هم می‌چیند، مغز وارد حالت تمرکز عمیق می‌شود که باعث ترشح دوپامین و کاهش کورتیزول (هورمون استرس) می‌شود.

 مشاهده انواع لگو موجود بازار اسباب بازی

پژوهشی در مجارستان (2023) نشان داد کودکان 6 تا 10 ساله ای که در شرایط بحران سیل، در حین بازی با پازل یا لگو بودند، به‌ طور متوسط 50 درصد اضطراب کمتری نسبت به کودکانی که فقط به تماشای کارتون می‌نشستند، تجربه کردند. گفتنی است، کلیه بازی های فکری و ساختنی که کودک به انجام آنها علاقه دارد نیز همین تاثیر را دارند.

5. در آغوش گرفتن عروسک‌های پولیشی و نرم برای ایجاد حس امنیت 

عروسک‌های پولیشی ، عروسک های نرم و پارچه‌ای تأثیر شگفت‌انگیزی در کاهش استرس و اضطراب دارند. لمس بافت نرم و نگه داشتن آن در آغوش، سیگنال‌هایی از امنیت و آرامش به مغز ارسال می‌کند.
در آغوش گرفتن این عروسک‌ها برای کودکانی که دچار اختلالات اضطرابی هستند؛ می‌تواند نقش یک “لنگر روانی” را ایفا کند. این اسباب‌بازی‌ها حس حمایت، مراقبت و آرامش دوران کودکی را در ناخودآگاه بازسازی می‌کنند.

6. بازی‌های تخیلی و نقش‌آفرینی 

بازی‌های نقش‌آفرینی با عروسک‌ها، فیگورها یا حتی لوازم پزشکی و ست های چایخوری، روشی خلاقانه برای بیان احساسات و نگرانی‌ها هستند. این نوع بازی‌ها کودک را در موقعیت “فرافکنی” قرار می‌دهند؛ یعنی کودک می‌تواند احساسات ناخوشایند خود را در بستر بازی تعریف و بازسازی کند. این کار باعث بیرون ریزی احساسات و آرامش آنها می شود. در واقع، کودک با عروسک گفت‌وگو می‌کند و در حین آن، ترس‌ها و استرس‌های درونی خود را به صورت نمادین بیرون می‌ریزد.
در تحقیق معروفی که توسط «موسسه روان‌پزشکی کودک بوستون» انجام شد (2020)، بازی‌های ایفای نقش اضطراب کودکان را تا 38 درصد کاهش داد.

7. استفاده از اسباب‌بازی‌های نوری و صوتی برای مدیتیشن و تنظیم تنفس

برخی اسباب‌بازی‌ها مانند چراغ‌های آرام‌بخش، اسباب بازی های موزیکال،برای تنظیم تنفس و ورود به حالت آرامش مناسب‌ هستند. این وسایل معمولاً در تکنیک‌های مدیتیشن استفاده می‌شوند. مثل چراغ خواب های کهکشانی فضایی یا آویز‌های بالای تخت نوزادان.
برای مثال، چراغ خواب کهکشانی که نور آن آرام‌آرام زیاد و کم می‌شود، می‌تواند به فرد کمک کند با آن نفس بکشد (دم هنگام افزایش نور و بازدم هنگام کاهش آن). همچنین این چراغ خواب با پخش صداهای طبیعت، باران، یا موسیقی‌های آرام، به تنظیم موج‌های مغزی و ورود به حالت آلفا (حالت آرامش پیش از خواب) کمک می‌کنند.

چه زمانی اسباب بازی ها تاثیر بیشتری در کاهش استرس و اضطراب کودکان دارند؟

 بسیاری از ابزارهایی که امروز برای کاهش اضطراب به کار می‌روند، بر اساس اصول بازی‌ درمانی و اصول روانشناسی طراحی شده‌اند. استفاده هدفمند از بازی و اسباب بازی‌های مناسب می‌تواند به کاهش استرس، بهبود تمرکز، تخلیه روانی و افزایش احساس امنیت در کودکان کمک کند. کلید موفقیت در این تکنیک‌ها،  به انتخاب مناسب‌ترین اسباب بازی برای کودک مربوط می‌شود. گاهی یک اسباب بازی جدید مورد علاقه کودک، استرس او را کاهش می‌دهد.

گاهی اوقات هم بچه‌ها به خاطر اضطراب، بدخلق می‌شوند و هیچ پذیرش جدیدی ندارند. در این زمان تشویق کودک به بازی کردن با اسباب بازی‌های قدیمی و همبازی شدن با آنها می‌تواند موثر باشد. در واقع دعوت کردن کودک مضطرب به بازی کردن و متمرکز نگه داشتن او، هنر بزرگی است. هنری که به خوش اخلاقی و خوش فکری والدین بستگی دارد.در نهایت استفاده از اسباب بازی‌ها برای کاهش استرس کودک زمانی بیشترین تاثیر را دارد که به طور منظم و هدفمند مورد استفاده قرار گیرد و با سایر روش‌های روانشناسی مانند تفس آرام، مدیتیشن، تفکر مثبت، گفت و گوی سازنده و . . . همراه شود.

به یاد داشته باشیم، هر کودکی برای رشد و شکوفایی به آرامش و امنیت روانی نیاز دارد، در دنیای پر چالش امروز، آموزش آرامش به کودکان یک ضرورت حیاتی محسوب می‌گردد. برای شروع این آموزش پیشنهاد می‌کنیم مقاله آموزش آرامش به فرزندتان با شش راهکار عملی  را حتما بخوانید. 

منبع :https://mag.toyinfo.ir(هرگونه استفاده از مطالب و مقالات این سایت تنها با ذکر منبع مجاز است )